
Khuado Pawi Leh
Thu-um Mite
By: Sya. Sian
Kop Lian
Thubulphuh: Sawltak
17:26-27. Mihing khat tung panin leitung minam khempeuh hong piangsakin,
leitung khempeuhah a omsak hi. Amah in mihingte a piansakma pek in mihingte’
nuntak tanvei ding le a ten nading uh mun a sehsa ahi hi. 27. Hih bangin a
hihna pen mite in amah zongin eite kiang panin Pasian gamla het lo hi.
Thupatna
Zomite sungah khuado
pawi tu lamcingin hong thupi to sem sem
a, pawi thupi pen ding le zatloh neihloh aphawmawh, bawl hamtang dingin
kinei-in ki lawpin ki ling lawng zezen hi.
Khuadopawi cih kammal
ih zatma in ih ngaihsut ding a thupi pawlkhat ah, khangthak thu-um mi pawl khat
muhzia, Tapidaw asuakkhin ten hihpawi bawlkul ding hiam? Cih dotna ih lung
ngaih kawm-in leitung biakna pawi thupi khat tawh et kak kawm ni.
Tuni ciangdong leitung
mikim in a theihpih pawilian mah mah biankna pawi khat om-in tua pawi in, Paganism
ki ci hi.
(Paganism:Pagan
cih kammal hong piankhiatna Latin kam pan hi in, akhiatna country dweller or
villager, gamleitang munkhat peuh peuh ah a tengmi ahih kei le, khua khat peuh
peuh ah a teng mi cihna hi.Adiakin ngeina le mihing pianzia tung tawn in
biakpiakna cihte thupisak phadeuh uh hi. Hih leitung biakna pan in piandang
deuh khat in ki ciamteh hi.Tanglai a, ihpu ihpa ten bang um uh hiam, cih
bulphuh in khangthak Christian biakna tawh aki lehbulh piandang mah mah ngeina
biakna cileng zong aki khial loding khat hi. A upna bulpi in nakhempeuh um,
adiak in, hih piansakna (universal, mother earth) cihte pen hongsiam Pasian hi
ci-in um bektham lo-in, pasian tampitak om hi cih upna zong a hi hi.)1
A thu in, hi ci-et pak
leng hoih mah mah tawh kibang hi. Aizong in, Pasian deih Biakna tawk aki lamdang Biakna le ngeina khat
in a na ki ciamteh upna khat na hi hi.
Bang hangin, hih
Paganisim hong gen dih dih ka hi hiam cih le, ei zomite zong ihpu ihpa te hunkhat
la-in updan, sandan pen hite tawh ki lamdang lualo ahih man-in, Paganism thu
hongsut masa hing.
Tua le, zomite, ih
gamah Pasianthu hongtunzawh kum 100 aphakhinte in khuado pawi ih bawlding tak
ciangin, ngeinalui bang tek tek in bawlding lawphuai takpi maw lawphuai lo cih
ki ngaihsun masa lo zaw in, tukum khuadopawi nasia sak mah mah ding, a thupi
thei thei a, bawlding , agam agam akhua akhua ah bawlding, zatding ki lunggulh
tek mah mah hi.
Tuale, khuado ii deihna bulpi bang teng a hi tam? Cih atomno khatin ento pak ni.
Tuale, khuado ii deihna bulpi bang teng a hi tam? Cih atomno khatin ento pak ni.
Mipawlkhat te bangin
khuadopawi ihpu ihpa ten abawlzawh uh kum 600 bang phakhin ding hi, ci-in kigen
a, ahi zongin man maw manlo cih pen ngaihsutna ah om-lai hi. Zomite khang
tangthu asut sut akan kan ten, B.C 511-475 pek pan in sente pilna thuthukpi
angaihsut siam aminthang ahi Confusion ii gamukna pek panin kisut to ze zen hi.
Aizong hi te, manding maw manloding cih pen kikup ding le criticize abawl
dingin kuamah tung hong pulak lo hing cih hong telgen pah nuam ing.
Paganism pen ei Asia
gam ah adiakin,Sengam, Indiagam, Japangam cihte ah ana kiciing a kizang mah mah
khat a hihna tawh ki zui-in, ei zomite zong sengam pan piang hi hang cih ihupna
ii suut toh teh, khuadopawi ih cihin ih kipatzawh kum 600 bang a sawtkhin hithei
phial mah ding hi.
Leitung biaknapawi
Paganisim atomin i enkhin a, tua biakna in a deihna tak tak, Tapidaw suahma
biakna( pre- Christian)cihna hi ci-in scholar tampi in na ciamteh uh hi.
Khuado
ii, alimlemel tak tak pom in thu-um miten ii bawlding ahoih mah hiam?
The core of khuado: Khuado ii laingek, akilampzia
a tak tak a deihna tawm ento ni.
(Zomite
in Ngeina leh Tatdan (Culture & Tradition) sungah Pawipi thupi nih kinei
hi. Tuate Sialsawm pawi (Lawm anneek) leh Khuado pawi (Sawm anneek) hi.
Khuado ii a deihna
suut pha kikkik ni. Zo kampau ah “Khua” cih kammal pen gentel pak theihloh zah
dongin thuk in zai hi.
Teenna
vangkhua mun nuam, lamgialkiatna mun, i khankhiatna mun, nuntak khuasakna mun,
i lungsim i khavang giahdetna mun, i neih leh lam koihna mun, daihna mun ahi
hi. ‘Tui’ omlohna ah khua kisat theilo ahihman ‘Khua le Tui’ ci-in kikop in
kigen hi. La i phuah ciangin zong, “Ciintui, Dimtui, Thangtui, Geeltui
cihbangin i phuahna ah khua ii thupitna alak ahi hi. Tua ahihman in khua leh
tui, gam le lei, mun le mualte in u le nau hong ki-itsak, hong kihuaisak pen i
khua pan kipan hi.)2
"Do" cih kammal in kamkawm hi-a, akhiatna nam nih nei hi.
(A masa
pen in ‘Khuado’ cih ciangin, kum khat sung tawntung khawh-le-tuk, khawi-le-vulh
tungah thupha hong pia ‘khuazing khuasiam’ tungah lungdam kohna leh thupha
ngetna hi-a, asisa pi-le-pu, nu-le-pate’ kha sam in zindo-a an limci pen
neekkhawmna tawh ankuang umkhopna hun nuampen ahi hi. Ei le ei zong zin ikidona
khat hi. Lengla do na zong hi. Anthak limci i neek khop masakna hun hi.
Khat lam
leuleu ah, lungkham tuahsiat, sihna natna hong pia thei dawihang kauhangte
hawlkhiat hun hi a, gal-le-sa, haksatna dona leh ahoihlo khempeuh hawl khiatna
hi. Khua siansuahna zong hi. Hih thunih gawmin KHUADO kici hidingin ki-um hi.
Anlak, Tuktun, Kumkhen, Cianlep zong ici hi. I sanggam dangte’n Tho, Fanger,
Kut, Dawngpui, Kumci.. ci uhi.
Tanglai
leh i pu le pate hun ciangciang ah khuado hun in lungdam leh lungzuan kigawm
khawm hi- in ngaihsutna tam ahihman, sakibaak, zukitulh in khitui luang
pilhpelh in lungdamna leh khansau nading in hih bangin a lunggulh late anasut
khawm in thupha dawh uh hi.)3
Hih atunga
khuado ii, adeihna tak tak kiciantakin ii mukhia hi. Ihpu ihpa te khuadohun ih
lungngaih kik tak ciangin, “khuado” ii,a zialetong sepdan, bawldan te in, Tapidaw
ih suahma a, ii minam pawithupi mah mah khat a hih lam ih tel hi.
Thupi-in
zong ciaptehtak takpi le kepcing ding thupi mah mah hi.
Tapidaw ihsuah khit te
Tapidaw
thu-um mi, ihsuah khit teh ngeina luibang tek tek a, zatkik ding apha mawh hi
nawn lo in, Pasian bawlsa leitung mitampi te lak ah, minam khat a, ihpian zawh
kumtampi hunsung pan-in tuni ciang dong muntuam gamtuam ah, Topa’n ma
hongtonpih hong ompihna te tungah lungdam ako den te,Topa tungah minambupin
lungdamkoh hun hi zaw hi cih telkim siamkim tek le hang, zukham ankham minam
khat le khat beh le phung khat le khat kiko suk kiko tohna cih te hongom nawn
lo ding hi.
Ih ngeina athupit mah bang in,
ihngeina ih zatsiam loh teh, ihngeina mah in ihminam hong neu koih a, kilemna
ding pan kimuh khialh nading dong hongtun thei ngeina hi zel kawi kawi hi.
Ih ngeina lui bang tek tek in ih
zatnop a, lungzuan khuangahna, nungthu sinthu te suutna in ii neih khak le, azatdan asiam nai
lo hi ni cih a gen nuam hi zaw hi hang.
Tuhun ciangin, Pasian hongupna telkhin
theikimtek ki hi napi, anungta Pasianthu sung ah, ii neih nithupi, thawkkikni
(Resurrection day) cih bang te sang in zong, minam ngeina vai ih thupit sak
zawk khak loh ding, anungta Pasian nungzui ih hih le, ngaih sun kimtek thei
ding thupi mah mah ding hi.
Tuabang hi lo-in, Pasian nite sangin
minamni te ih thupit sak zawk le, Pagan upna tawh aki lamdang lua-lo pawi abawl
bawl ih suak khak ding cih zong pilvang kul mah mah ding in lam en hang.
Thu khupna
Anungta Pasian thu-ummi, ii suahkhit
ciang in, nungzui Paul in, hong vaikhakna Colossians 3:16 te zong lungngai kawm
in, annek tuidawn, biakna pawi, khadet pawi cih te ah ih pilvang ding hong
genna te zong mangngilh lo-in, ih hihtheihna khat peuh peuh ah, ki ultung tuang
sak lo in, Pasian mitsuan tin ten leng,Topa maipha amu minam Zomi te suak bek
tham lo-in, leitung bek ah nuam a sa hi lo-in, tawntung nuntakna, ii kha ading
mah mah zong a mitsuan te hiding hi hang. A telkim ciat dingin Topan thupha
hong piata hen!
Notes: 1.Pagan cihkaml hong piankhiatna le aupna tomno cik, Paganisim Wikipedia, 2017.
2.
Khuado cih akhiatna, Prof.C. Thang Za Tuan, khuadopawi,Malaysia 2017, cinpu
zomi laibusal pan lak kik.
3.
Do cih kammal, Prof.C. Thang Za Tuan, khuadopawi, Malaysian 2017.






0 comments:
Post a Comment