This is default featured slide 1 title

Go to Blogger edit html and find these sentences.Now replace these sentences with your own descriptions.

This is default featured slide 2 title

Go to Blogger edit html and find these sentences.Now replace these sentences with your own descriptions.

This is default featured slide 3 title

Go to Blogger edit html and find these sentences.Now replace these sentences with your own descriptions.

This is default featured slide 4 title

Go to Blogger edit html and find these sentences.Now replace these sentences with your own descriptions.

This is default featured slide 5 title

Go to Blogger edit html and find these sentences.Now replace these sentences with your own descriptions.

Saturday, December 17, 2016

ZEISU' LAM KIK LEITUNG

ZEISU' LAM KIK LEITUNG
By: Cope Langh Khan Kam
1 John 4:19. “Pasian in eite hong it masa ahih manin eite in itna i nei thei hi.” 

THU MAPI: 

Khazih sungah kongit laisim akua mah peuh; leitung khantohna huih nungin i Christian biakna tampi onglok zo mahmah in, ei tapidaw te’ sungah ngaihsutna tuamtuam hongpung, hong khangkhia a, ih biak Pasian kibang, ih laisiangtho bu tawi kibang napi, ih updan, ih sandan zui-in leitung mun khempeuh ah biakinn tuam, min tuamtuam kivawhin, ih upna ciat tungah dingin Pasian maipha zon leh Pasian kiang tun nading lampi ih sat tek a, tua te’ sungah nang upna, kei upna cihte tawh ih ki lungsimneih lohding thupi ngaihsut ding ka lunggulh mahmah hi. Pasian in ahong piak ahih le thu khat bek om a, tua in ahih le “Itna” cih kammal Pasian lungtang pan ahong phul khia le akhawnkhonga ahong piak hih “Itna” thulo buaipih ding pen kei muhna ah om kasa kei hi. Greek te in; 1.Agápe (Gk. ἀγάπη agape) 2. Éros (Gk. ἔρως érōs) 3. Philia (Gk. φιλία philía) 4. Storge (Gk. στοργή storgē) hih kammal te’ lakah Agápe (ἀγάπη agape) cih Pasian kiang pan bek a ih ngah hih itna thu tawm kikum khawm leng cih ih lunggulh hi.

I.AMAN HONG IT MASA HI

‘He first loved us.’ hih kammal ih gen ciangin ih muh batlohna aliim (shadow) khat ah ‘Aman hong it masa’ cihpen (Gk. ‘Πρώτα μας αγάπησε, ‘Próta mas agápise) sungah kiniam khiatna, Ama hihna nusia in, bangmahhiloa akibawlna, tua sungah kilemna, mawhmaisakna, kipum khatna etc.. thusim te tawh ahong piakhia na higige hi. Nungzui Paul in, tua itna thu tel lua mahmah ahih man in, Tapidaw vive te’ lakah bang kammal na zanghiam cih le Korin masa 13:1- pan itna tawh kisai hilhcianna na neisuk giatgiat in, athukhupna ah bang tawh hong khup hiam cih le; Korin masa 13:13 sungah ‘Tu laitakin a omlai thu thumte pen upna, lametna, leh itna hi a, tua thumte sung panin itna mah a thu lianpen ahi hi.’cih kammal hong zatna pen itna i deihna taktak tel lua mahmah ahih man in ahong pulak na higige hi.

II. AMAN HONG IT MASA AHIH MAN IN AMAH I-IT THEI HI 

‘We love Him, because He first loved us.’ (Gk.‘Εμείς Τον αγαπάμε, επειδή αυτός πρώτος μας αγάπησε,’ ‘Emeís Ton agapáme , epeidí aftós prótos mas agápise )‘Amah i it thei hi’ cih kammal sungah telsinsenna ahih kei leh theih sinsenna tungah kinga kammal hi a, laphuaksiam ten ‘Damtui luanna phung theilo in ih dawn, huihkhi hong laanna theiloin ih diik,,,’la-in ihsak theih mah bangin telcianna taktak omlo telmel, telmelo khat a anungzuihzuih ih hih khak ding ngaihsut huai thu khat suak.  ‘Amah i it thei hi’ cihna sungah Pasian in Amah it ding hong kalh masa na hilo a, tua hong piak itna pen upna, muanna taktak tawh sangin, tua itna sungah ih kidiah khit ciangin tua itna ahong paina, ih tel dinga, tua itna ahong pia Pa zong it kik theihna taktak ih nei thei pan ding hi.

III. ZEISU LAM' KIK LEITUNG

Hih ih gengen gupkhiatna ih cihcih i akhiatna bulpi ahih le itna na hihi. Akisia sa leitung hih itna in Zeisu tungtawnin ong lamkika, tua akilam kik itna innpi sungah itna thu lo bangdang gen ding omlo hi. John masa 4:7-11 7Ka it lawmte aw, Pasian pen itna hong pian'khiatna bulpi ahih manin eite khatlekhat ki-it ni. Itna a nei mi peuhmah, Pasian' tate hi a, Pasian a thei uh hi.  8Pasian pen ki-itna ahih manin itna a neilo mite in Pasian theilo uh hi.  9Pasian in eite hong itna hong bangci lah hiam cih leh: Ama hangin eite in nuntakna i ngahtheihna dingin a Tapa neihsun Pasian in leitungah a hong paisak hi.  10Hih ka gen itna pen eite in Pasian i itna thu hilo a, Pasian in eite hong itin, i mawhna a maitheihna dingin a Tapa a hong paisakna thu ahi hi. Hih itna thu Zawhang in tel mah bangin Paul in zong na tel lua mahmah ahih man in, alaikhakna khempeuh ah itna kihello laikhak omlo-a hih itna pen anuntakna sungah khaici bangin tuhin mikim in anuntakpih ding deihsakna tawh mikim in atelcian dingin na gen tawntung hi. Lasiangtho lui (O.T) sungah itna cih kammal 131 vei na kizang a, Laisiangtho thak (N.T) ah itna cih kammal 179 vei na kizang hi. Tua hi a, ih pawlpi, ih community sung, ih gam sungah nang, kei, or ko cih te pawl hong pungin ki pumkhatna, ki-itna ahong om mel kei ale Pasian hong tuh Itna khaici taktak ahih mah hiam cih kisitkik hun hita hi. 

Nungzui nam li te tung pan in kimu thei hi. Pharisee te bangin ei leh ei mawhna neilo bangin ih hoihna kipulaklak zaw a, mite' mawhna zongzong zaw ding maw, Zawhang nungzui te bangin tel tum teng taktak/ telcian taktak lopi a pum paipai pong maw, Moses nungzui te bangin akisawl mateng athei theilo pawl Pasian mite/teltuam hing cih tawh alungkim lel maw ahih kei leh Zeisu nungzui? Zeisu nung zuihna ah kideidanna omlo ki pumkhatna leh atha nem te panpih in azawngkhal te tha pia uh a, huhna kisam te huh uh in, hilh ding kisam te hilh in lamlak uh a, mihing khempeuh tungah itna lakin agal te' tung na ngawn uh tungah itna aneih kilangh saklak uh a, Pasian kiang atunpih sawm te Zeisu nungzui te ahihi.

THU KONGKHAKNA:

Paul in Korin masa13:13 sungah; Tu laitakin a omlai thu thumte pen upna, lametna, leh itna hi a, tua thumte sung panin itna mah a thu lianpen ahi hi. Paul in agengen itna in huang neilo hi. Adeih asang khempeuh adingin abei theilo itna thu na hihi. Ei tapidaw te-in ih neih itna huang ih neih sakding Topan hong deihlo hi. Pasian itna taktak anei tapidaw ih hih nak le no pawlpi, ko khua, leh ko minam cih te tawh buai nading omloin, Khazih sungah eite pumkhat hihang i cithei dinga, Pasian lunggulh ahi a etlawm leitung asuaksak dingin eite Pasian in mawhpuak (Tavuan) ahong piak te ih hi a, tua tungtawnin ahong piangsak Pa zong alungdam thei pan ding ahihi. Pasian in vantungah pawlpi tuamtuam te’ tun nading mun abawl tuam hile ih laisiangtho sungah gelh kha dingin ka lam en hi. Pharisee te in Zeisu leh anungzuite’ mawhna zongzong tase mah le Zeisu in ahih leh na mawhna kong maisak hi na ci hi. Zeisu in mawhna maisak cih kammal anazat teh ciamteh nawnlo phawkkhak kikkik dingin koih loin apulak ni akipan abei/amai hipah hi. Mihing ten bel mawhna kimaisak ih cih ciangin khat veina nih veina ih nei hi. Itna thulo ih buaipih ding adang a om kei hi. Zeisu in ahong itna masuan in leitungah ahong pai  mah bangin eiten zong itna mah ih masuat  ding hong deih ahihi. Topan eite ahuang neilo, among neilo itna tawh ahong it mah bangin eite khat le khat Ama hongit bangin aki-it zo dingin eite Topan thupha hong pia kim ciat ta hen!


TEDIM KHUAPI HAWHNA


TEDIM KHUAPI HAWHNA:
By: Dr. JM Ngul Khan Pau
November 16-20 sung Sakollam Tuiphum Pawlpite' sapna hangin ka zi Dimnu tawh ka hawh thei uh hi. Kawlpi panin Tedim dong lampi kilim bawl mahmah ahih manin, tua bangin kizo leh, kikawmna nuam mahmah ta ding hi. Nai 2 sungin kitung ding a, Kawlpi khua lumlua cih ciangin Tedim ah huih vot siim dingin kipai to ta ding hi. AC zat kisam vet lo, huih siang Tedim khuapi ah private bank nih kibehlap dingin kilam khin zo a, kizangpah ta ding hi.
Thangmual dung suk pen ten nading leh sight-seeing dingin hong kizangpah dingin ka mu hi. Kawl, Japan, Korea mihaute'n hotel khawng hong lam nuam dingin ka um hi. Tua bek hi loin khualzin (tourist) hong tam mahmah ding hi. Gamdang tung Zomite'n Tedim khuapi ah inn mun nong lei mengmeng ding uh leh taih-inn (building) nong lam ding uh kisam mahmah hi.

Kawlpi leh Tedim kikal ah coffee leh niangtui lim kingah loin, zu lim nono kingah bilbel hi. Motor-cycle accident a tamna zong i motor-cycle hoih loh man hi khawl loin a hawlte in tuikham lua hi ding hi. Tua pen ka lunghimawh mahmah hi. Gamdang tung Zomite' sungah "zu" buaipih i om bangin inn lamah zong "zu" mah in hong buaisak kasa hi. Zu pen i nupa kal, pa leh tate kikal hong susia dingin i muh madong kilawm bawl thei hi. Na innsung siasak ding "gal" bangin na muh ding kisam kasa hi.

Gamdang tung ding kilim gen pen ahih manin Zogam pen "zuun loh" bek hi loin "nutsiat" tawh kibang kasa hi. A mi mahmah i om kei leh a sawt loin gam awng a luah ding hong tung pah ding uh hi. Gamdang i tung zongin Tonzang, Tedim, Cikha beek ah taih-inn khat peuh mah lam thei leng, inn i neih kei leh nang khangah ka khua ka tui na cih hangin na tate' khangah ci nawn lo ding uh hi.
Khangnote' Pasian thu duhna leh deihna in hong thalawpsak hi. Laisiam, melhoih Pasian phatna sa kawmkawm in diang ziahziah i muh ciangin, "Topa hih khangnote zu kham ann kham a diang hi lo a, nang itna hang hi," cih ka muh ciangin ka khitui hong mualtuang hi. A pil a siam khangthak i gam nusia vet loin hong makaih ding Topa in hong pia ding hi, cih ka um hi. Na khempeuh David Kham la phuah bangin, "Jesu hong itna bek hi," ka ci hi.

Monday, November 28, 2016

PILNA MAW HAUHNA, KOI MASA ZAW HIAM?


By - Dr. Dal lian

Nitumna lam gamte hau uh ih cih pen a mawk hauh uh ahi kei hi. A pil man ua hau ahi uh hi. Japante, Korea a hauhna uh a pil man uh ahi hi. A pil manun a gam ua piangte mite’ deih theih ding kizatna tam nei dingin hong bawl uha, tuate leitung bup in ih lei ciangun amau hau seemseem uh hi.

Ei gamah zongh gamlaka na omte ih theih nai loh man hi kei leh ih gam hauh sak nading hong pe thei om mahmah ding hi.  Kawlgam bang a gam sungah na hoih nono tampi piang hi.  Singkung hoih tampi piang hi. 

Geentehna in: Dol kung khat $100 banga a zuak khiat pen uh a zuakna gamte’n van zat tuamtuam adingin hong bawl uh ciangin $1000 man suahthei uha, tuate pen mah Kawlgam mite’n lei kik thei hi.

Mikaangte’n bang dinga leitung bup phial na uk uh hiam?  A tam man hi lo hi.  A pil man, a khantoh masak man uh ahi hi.  Namdangte’n teipi tawh thaltang tawh gaal a do lai un amau thau hoih nono tawh gaal na do ta uh ahih manin, Asia gam bup phial a khut nuai uah hong koih uh hi.  India gam khawng hong uk lai un, mikaangte khat in India mi a tul vaal banga hong uk hi uha, kinaak kihtaak mahmah hi. Ei zongh amau pil bangin na pilin amau bawl theih bang na bawl thei kha lee’ng ih ki-uk sak zenzen diam?  Mikaangte’n hong uk lai-un ih gam pana na hoih teng amau gamuah pua uha, ei hauh saknateng amau hauh sakna suak hi.  Pilna a neite mi hausa, mi nuamsa hi mai hi. Tu mahmah nangawn in zongh pilna nei-a IAS, IPS leh dinmun saangpipi neite’n kumpi’ hausakna pen tui zatin zangh ziahziah uh hi.  A vaak suk a vaak tohna a khualzinna khempeuh uah kumpi neihsa zangh uh hi.  Ei dinmun saang nei lote, pilna saang nei lote’n kumpi neihsa ih zatpih thei kei ua, ih zinsuk ih zintoh na khempeuh ei sum tawh kipai ahih manin, haksapi takin ki-oma, hotel hoih khawng, an lim khawng, tuannna nuam deuh khawng ki zangh kha lo hi.  Pilna in hauhna leh thu neihna hi.  Pilna zong masa phot ni.

Hauhna pen a omsa hi-a, pilna pen zonna tawh kingah ahi hi.  A pilsa kuamah om lo hi.  Mipilte’n a kiim a paam ua nate pholhkhia in a etlawm leh kimanna nei-in hong bawl uha, mihau hong hi mai uh hi.  Pasian in leitung a bawl lai-in, mun citeng ah leisung sumpiangte leh van thupi tuamtuamte tawh a bawl hi-a, ei gam khawngah zongh hauh sak theih nading na tampi om mai thei hi.  Pilna nei phot peuhmah lee’ng, gilkial dangtaakin kipuuksi lo ding hi.  Ih gam ua singkungte bang hiam bawl nadinga zat theih ding tampi om ding hi.  Lopa ci tuamtuamte zongh kimanna nei om ding hi.  Geentehna-in, nahtang kung panin bawngnawi bang daan kingah thei a, a gahte a minsa-a kikeu sak, a min nai lo-a kikang keu, cihte oma, a kung pen puanin kigaan thei hi.  Ih gama om singgah tampite pickle khawnga bawl theih ding om ding hi.

Bang hanga USA gam hi zahtaka hau a hi daim?  USA te thusim khat in gamdang mi ahih hangin pilna leh siamna nei khat ahih naaak leh vias pia-in USA  ah na seem sak, teeng sak uha, tua mipilte hangin USA khangto to hi.  Hau seemseem uh hi.  Leitunga mipilteng kituah khopna gam hi-a, tua teng in ahih theih zah ciatun na a sep uh ciangin gam hau mahmah khat hong suak hi.  Tu laitakin ei gam ah zongh mipil, mi siam, tu-a zah tampi pha le hangh tuate’n lampi tuamtuam panin hauh sak nading hong mukhe ding uha, mi hau hi lel ding hi hangh. 

Kimbawi’ Pa’n, ih Zogam a khua neute heu seemseem hi a cih pen maan ka sa hi.  Manipur a singtaang mite a heu phial leh zongh Lamka zaanga hong lal suk, hong peem suk hi uha, Lamka zaangah Zomi kibehlap suakin Zogam bup etin kiamna om lo, punna om lo suak hi. Ahih hangin, a dhhuai mahmah khat in Kawlgama ih Zogam ah mi heu a cih in heu a, gamdanga peem khia vive ahih manun, mi kitawm hi.  Tu-a bang ngen-a ih om uh leh Zogam ah mi om loh hun hong tun khaak ding lauhuai hi.  Tawm khat teitang a kisateng, mi laka om thei ning a kiciteng, khangno thahaat dingteng, sum thalawh dingin gamdang pai ding bekbek kingaihsun mawk hi.

Tu lai-in pilna saangin hauhna bek bek thupi she lua ih hih manun ih gamun khantoh lam manawh lo hi.  Mite a khantoh lai-un eite kikiam seemseem ding bang hi.  USA, Canada, Germany, Australia, New Zealand cihte ih tun theih na’ng ahih khaak leh ci-in nungaak tangvaal, a khangno a khanghaam dongin Kawlgam nusia-in mi gamah sila, mi naseem, misimmawh khawngin va ki-om hi.  A neu a lian, pilna nei lo, saang kah ngei lote nangawn Malaysai gam kipai hi.  Tu-in Malaysia ah Zomi a kicite guak 50,000 vaal bang om ding hi kici hi.  Hih mite mi vaakvaai a suah khaak ding uh lauhuai hi.  Gamdang tun nop man bekbeka, Refugee dinmuna Delhi-a om mi bangzah pha hiam?  Kumpite mawk vaak ngaakin inn neuno khat sungah kum 3 kum 4 om uha, a hun hoihteng uh a bei mang sak suak uh hi. Ih gam uah zongh kivaak nading om lo hi lopi.  Mihing pen social being hi hangh-a, mi tampi ih teen khop ciangin ei a teeng khawmteng hang mahin kivaak nading lampi tuamtuam hong om mai hi.

Laphuah siam leh a sak siam sanggampa Thawn Kham in “Zogam aw ke’n hong ngilh ngei kei ning.  Zogam aw ke’n hong taaisan kei ning” a cih a khiatna ngaihsun lopi-in tua la sa kawmkawmin Zogam kinusia hi.  Zogam kitaaisan ta hi.  Tu laitakin Zogam khuate ah Zomi kici ngei loding galvan tawi pawl khat om uha, ei a tualsung mite saangin thu nei zaw uh hi.  Ih Zogam uh ih khahsuah khaak ding lauhuai mahmah ka sa hi.  Zogama piang saangin Zogam nusia a peem khia, zin khia kitam zaw hi.  Dahhuai mahmah hi.  Hihte a khohdaih theihna lampi a thei diam?  Thuneite’n hong ngaihsun uh hen.

Ih Zogam a nuam theithei dinga puah ding, zuun ding ci lo-a, a nuamsa, a kizuunsa migama va teen sawmna pen KHELPILNA khat ahi hi. Ih minam adingin manthanna khat hi. Cimang dinga kisa hi le’ng kilawm ka sa hi.  Gamdangah ih pai zuahzuah uh pen nuamhuai het lo thu hi.  Ih Zogam uh nusia-a piakhia mi a tamzawte Zogamah hong ciah nawn lo ding uh ahih manin dahhuai ka sa mahmah hi.  Taanglai Israelte zongh gamtengah kikhen thaang uha, kuama theih tham cing lo-in a bei mang uh hi.  Zomite zongh gam tuamtuam ah kikhen thaang mang gawp ta hi.  Kua’n hong gawm kik ding hiam?  Kua’n hong kaaikhawm kik ding hiam?  A zuatna gamte ah zung kha-in inn kip lo kip nei ta ahih manun, tua mite’n ciahkik ding lung ngai zo nawn lo ding uh hi.  Zomite adingin supna lianpi khat suak hi.

Zomite pen koikoi ah ta lua, nuamsa lua ih hih manun ih tunnana ah khaw sak sawm pah hi hangh. Tuma kum 20 lai pawlin ei mite USA a va tun uh ciangin na seemin, sum kholin inn lamah sum khaak uha, khawpite ah inn nei kawikawi uh hi.  Tu hun ciangin gamdang tung masasa a tunna gamgam uah kikhual uha, inn leh lo nei-in, zi leh ta tawh om ahih manun, a khua lui, a nu leh a pate, a sanggamte a khual zo kuamah om nawn meel lo uh hi. A milipin gamdang tung tampi a ki-om khit hangin ZOMI adingin a phattuam luatna kimu nai lo hi.  Tedim, Tonzaang, Cikha, Haaiciin, Kaapteel, Laitui, Tuithang, Anlangh, Thuklai, Kawlpi, leh mun tuamtuamte panin gamdanga om mi tam peetmahin kitam ta napi, hih munte ah inn thak, building hoihpipi cihte kimu tuan lo hi.  Gamdang a tung zo mi ih tam bangin ih khua ih tuite uh puah hi henla, mit a muhin khangto hulhul henla, paak singseng leh mite’n hong ngaisaang pan ding hi.  Gamdang tung masasa a mangthang, sumkuang tuili khiat bang  kihi ahih manin Zogam adingin supna leh manna lianpi khat a suak hi.  Punjab gama Ludhiana khawpi ah inn simah gamdanga om mi khat leh nihta om hi ci uha, tua mah bangin Ludhiana khua pen a dangte saangin khangto zaw hi.  Mite’n nuamsa uh hi.  Mita muh theihin khangto uh hi.  Mite 3 leh 4 kipawlin company phuan uha, tua company pen a mipihte’n hamphatpih uh hi.

Ei Zomite bel, ngal khaat, banga ei guaka pum hauhsak nuamte ih hi uh hi.  Mi 4 leh 5 kipawla company khat bawlkhiat ding cihte kingaihsun ngei vet lo hi.  Ih hauh sakna, ih pilna, ih siamnate ih mipihte’n hong neekpih, hong phattuampih uh hen la ih zar hong zo uh hen a cite ih hi kei mawk uh hi. 

Sanggam Mizote tung pana sin ding thupi khat in gam itna leh gam ngaihna a neih pen uh ahi hi.  Tuma kum 60 lai-in Tedim leh Aizawl pen tehkaak theih hi-a, Tedim pen thupi dek zaw phial hi ci uh hi.  Ahih hangin tu-in Tedim pen Aizawl ii siakmit ciang kihi lo hi.  Dahhuai hi.  Khatna ah kumpi kibat loh man hi.

Bangalore khawng, Mumbai khawng, Pune khawng leh Hyderabad khawngah Colony bawl kuul lo hi.  Ih gamah inn lam nading mun tam lua lai hi.  Ih gamah kita lua lai hi.  Inn thaat 5 ciang a lam zo dingte’n hong lam un.  Ih zogam khuapite puah ni.  Inn leh lo nei zihziah ni.  Lo lam bawl theite’n zongh a hing dikdek dingin, tuuk leh khaal a anteh lohing kingah thei dingin hong bawl un.  A lei ding bekbekin kithawi kei ni.  A ciing, a piang sak dingin zongh kithawi ni, kisa ni.  Ih khuapite uh kisakpih theih tham cing sak ni.  Ih Zogam nuam lua ei, mundang ngai tuan khang ih cih ciat theih nadingin ih sum ih paaite uh mi gamah zangh kei ni.

Kawlgam context ah, Yangon leh Mandalay khawnga Zomite inn neihteng a man zah tawh Zogam ah inn kilam hi leh ih gaal et ciangin paak phinghphengh dinga, a lakah ih vaak ciangin, Topa hoih hi, Topa lian hi kici nuam ding hi. Manipur context ah, mun dangdanga Zomite’ inn leh lote ih Zogama kilam, kinei hi ta leh tu-a saangin a zah tampi-in hong etlawm dinga, mi zahtaakna ih ngah ding hi.  Manipur gam sung mahmah ah zongh mun dang ci lo-in, ih teenna munmun, Zomite omnana-ah a thupi thei penin lam ni. Ih gam puah ni. Ih gam uah teeng ni. Africante Africa ah teeng uh hen. Kashmirte Kashmir ah teeng uh hen. Malayalamte Kerala ah, Vietnamte Vietnam ah. Tua mah bangin Zomite Zogam ah ih teen ding uh ahi hi.

Khawdo Pawi khawng, Zomi Namni khawng ih bawl ciangin USA, Singapore, Canada, New Zealand, Australia, Germanyte ah kibawl ci-in kisialhpih nawn dah ni. Lungdampih dah ni. Zomite gam danga mi sila, mi naseem dinga a pai khiat nawn loh nading, Visa hong kipiak nawn loh nading, gam nusiat nopna lungsim neih loh nadingin, thungetna tawh phawk ni. Mi a tul a tul-a ih paikhiat hangin ih gam adingin phattuamna om kei. Zomi Zotate kitawm tuama supna lianpi piang hi.

Pilna in pung sak hi. Pilna in hau sak uh hi. Tu lai-a kibawl leitung bup in a naak zat mahmah mobile handset khawng bawl nadingin raw material tampi kisam lo dinga, a bawl siamte’n sum tawmno khat tawh tampi ngah ding uh cihna hi.  South Korea bang a neu mahmah hangin hih lamsang ah thupi mahmah ua, leitung bupa 17% khawng amau bawl bang ih cih ciangin a sum ngah ding daan uh tuat zawh hi lo hi.

S. Korea te van bawl tampi mahmah USA gamah zongh kizangh zihziah ahih manin, amau zongh ki-aangtang sak uha, kiphat sakpih uh hi.  USA bang tawh kilevel pian uh ahih manin, USA tung masasa teen sawm tuan lo ahih manun, visa khawng haksa lo takin ngah ziauziau uh hi.  Kawlgam khawng, India khawng, Bangladesh, Pakisatna, Srilanka pana paite bel a tung masasa teen sawm pian pahpah ih hih manin, visa ngah nading haksa mahmah hi.  En le hangh, mipil tamna gamte gam hau hi mai uh hi.  Amau kiangah a piang diak hi lo-a, a piang bangbang, a piang sunsun na tuamtuama a bawl theih manuh ahi hi.  Africa khawmualpi bup ah bangmah piang lo ahi tuan diam?  Piang hi.  Ahih hangin a gam neitute a pil loh manun a piang lo bang hi.  Ei gamah zongh a piang lo hi lo ding hi.  Ih theih nai loh man hi kha ding hi.  Ei gam pen lo khawh nading mun bang hi leh a kivaat nai lo hi-a, a lei hoih mahmahna  mun hi kha ding hi. Bangzah hong piang ding hiam cih a kisuut zo nai lo hi.  Ih mabaan limci kha ding hi. 

Nihna ah gam leh nam itna kibat loh man zongh ahi hi.  Mizote’n a gam uh keen bulomtang hi ta se leh ngaina uha, Kan Zoram nuam ci ci mai uh hi.  A dangte’n bel ih gam nuam kei lua ci ci hi hangh.  Mizorama om mite in ni khat in mi khat in Aizawl cih kammal zangh lo-in kam pau ngei lo kha ding hi.  Aizawl pen suang mahmah uh hi.  A lungsimteng uh Aizawl ah om hi.  A neih a lam a gote uh a tamzaw Aizawl ah om hi.  Mihing mahmah a lang saanga tamzaw Aizawl ah om hi.  Aizawl ah inn neih sawm uha, a mun lemin lem ta kei leh inn lam uh hi. A neih a lamhteng uh tawh state budget teng tawh mimal inn hi-in, kumpi inn hi ta leh lam zihziah ahih manun, leitungah minam mangthang nawn lo dingte hi ta uh hi.  Aizawl khawpi sungah inn crore nga crore guk ciang man ding tam mahmah hi.  Lakh 30 pan 50, 60 ciang man pen sim zawh loh phial ding hi ta a, khawpi khat nuntaaknateng in nungta ta uh hi.  Sumbuukte amau aa, a zuakte zongh amau mah, ameetteng zongh amau ading mah, khantoh loh nading om lo hi.  Ei kiangah bel sumbuuk a meetteng vaaigam tung khin pahpah.  Ei kiangah kizeek kha lo.  Bang hangin Mizote hih zahtakin khangto uh hiam?  Minam itna, gam itna a neih man uh ahi hi.  A gam uah a teen man uh ahi hi.  Zomite’n ih gam ih lei uh it taktak zo lo hi hangh.  Ei innkuan in nuamsa peuh lee’ng cih tawh ki-omin mi laka om ding zongh phamawh kisa lo hi.  Hih lungsim ih paihkhiat uh kisam ta hi.

Pilna masak lo-a, sum bekbek ih masak, ih masuan uh leh khantohna hong tun lo ding hi. Gamdang pai nopna natna pen uang mahmah-a, ih gamah na seem nuam lo, sep sawm lo-in, mi gamah sila banga om phamawh ih sak loh pen hoih lo hi. Pilna zon sawm lo-a, Malaysia pai ding bek bek ih geen pen dahhuai hi. Ka saang naupangte khat, tu kum 2009 in Class VIII ah hong kah Peter Lianpi a kici khat in “Laisim nuam ke’ng, Malaysia pai nuam ingh,” ci mawka, pilna a thupizia leh pilna a ngah khit cianga a ut leh Malaysia a pai theihdaan ka geenpih hi. Blue Star Academy pana pawl 10 zo khat, Pune-a Symbiosis ah B.Com kahin a zawh nading kum khat in a sapin Malaysia ah va pai mawk hi. Symbiosis pan zo hi leh nasep ngah pah dinga, Malaysia-a saangin tamzaw kha lai ding hi. Mi dang khat B.Com zo ta, M.Com kah lo-in Malaysia pai-a, tu dong tua ci om lai hi. Nung kha deuh in numei khat Blue Star pana pawl 10 zo, Pune-a 11 simlai sum Rs. 60,000 khawng a bei khit nungin Malaysia pai ding ci-in hong ciah-a, tu’n a tung nai diam thei ke’ng. Malaysia natna, Zomite’ supna, Zomite’ man thanna hi. Kei theihpih loh mi bang zahin a laisim lai nusia-in Malaysia pai ding uh hiam?
   
Ih kidop kei uh leh ni khat ni ciangin a mangthang minamte ih hih khaak ding dahhuai hi. Lai Siangtho Lui hun lai-a minam thupi mahmahte, empire na ngawn a nei zote, tu-in a tunna a beina uh kithei lo hi. A suan a khaak dingte uh kithei lo hi. Leitung hun sawtpi om lai ding hi leh ei zongh kituaci thei veve ding hi. Geen nop tam lua mahmah lai nave’n tu a zah tawh khawl bawl phot ni.

Dr. Dal Lian ( Blue Star Academy)

Sunday, November 27, 2016

COPE TOPA’ THANGTHU

COPE TOPA’ THANGTHU
1882 kum November 21 ni suak.
1899 kum in Tui kiphum.
1904 kum in Pennsylvania University pan B.Sc. Degree ngah
1908 kumin Rochester Theological Seminarypan B.D Degree ngah.
1908 July 7 ni Ordination kipia.
1908 Sept. 3 ni Elizabeth Coldwel Smith tawh kiteng
Tapa 3 nei in; Joseph Howard Cope, Harry Cope leh Appleton Danforth Cope te ahi hi.
1908 December 21 ni Hakha tung.
1910 November 1 ni Tedim hong tung.
1913 kumin Zolai Simbu khatna bawl.
1915 kumin Matthew Lai Siangtho Zolai-in manzo.
1919 kumin Tedim Thukizakna Laihawm pankhia.
1925 kum Honorary Inspector of Schools sem.
1932 kumin Lai Siangtho Thak Zolai-in Neihpih. Pasian thu gen, Zolai bawlsak, Lai Siangtho teisak, labu teisak, Sang laisim bu bawlsak, Sanguk Mangpi sem.
1927 November in Mikang kumpi in Kaisar I Hind kici Ngun Medel khat pahtawina pia.
1935 June 10 ni-in Colgate University in Honorary Degree of Doctor of Divinity (D.D.) pia.
1938 June 11 ni Hakha ah si.
Khamtung gam sung a om hun khempeuh, Kum 25 leh Kha 7 (ni 9419) sawt.

COPE TOPA NUNTAKNA ATOM IN GENNA
Thupatna: Pasian in mihingte a mangthang dingin hong deih lo ahih manin Amah mah in mite hong zonna Piancil sung, Eden huan sung pan i mukhia thei hi. Tua hi-in Lai Siangtho lui sungah a mangthang ding mihingte Amah mah in a zon hun, Kamsangte zangh in a zon hun zong om hi. Lai Siangtho thak hun ciangin a Tapa Jesuh hong zangh hi. Zomite lakah 1910 kum ciangin a mangthang ding Zomite a zong dingin Cope topate nupa hong zangh hi. Tua Cope topa i cihcih pen Pasian zatzia leh Zomite hamphat zia, Pasian in eite adingin a tuam vilvel a hong puak ahihna tawmcik a nuai a thulunote tungtawn in ih ensuk ding hi.

1. Cope Topa Pianna: Pasian thu, Zolai leh Zomite thangthu a kigen simin Cope topa thu kihel lo-in thuguipi cing thei mahmah lo hi. Banghang hiam cih leh Khamtung gam ah Pasian thu gen dingin 1899-1966 kikal sung America gam pen a hong pai innkuan sagih pha hi. Tuate in Carson, East, Cope, Woodin, Strait, Nelson leh Johnson-te innkuan hi-in tua innkuante sung panin 5-te in Haka phualpi pan nasem uh aa, Cope leh Nelson-te innkuan in ahih lehTedim phualpi pan hong sem uhhi. Rev. Dr. J.H Cope pen America gam Pennsylvania State, Philadelphia khuapi, Germantown veng ah teng uhhi. A pa Joseph leh a nu Elizabeth Danford Cope sung panin November 21, 1882 ni-in suak hi. A nu pen India, Assam gam, Gawhati khua thuhilh mangpa’ tanu ahi hi. Kum 11 a phak ciangin Germantown Second Baptist Pawlpi sungah a min pia in tawpidaw suak hi. A nu leh a pa in zong sangsia semtek uh in tua khua mahah Nipi sang (Sunday school) sia sem uhhi. A ma minpi in Joseph Herbert Cope hi. Pasian thu khuavaak hong puakpa, Zolai hong phuatsakpa, Lai Siangtho hong teisakpa, Labu hong teisakpa, Sangukpipa leh Zomite nuntak khuasak zia hong lamsangpa, Mi thum nasep a sem, a gim theilo tawh a kibang ngilhmawh Sangmangpa ahi hi.

2. Pasian thu (Khuavak) Hong Puakpa Hi: Cope topa pen Zogam hong paima, 1900 kum ciangin North East High School panin tan sawm hong ongkhia hi. B.Sc degree a ngah khit ciang in kum khat sung Utah gam Morman mite kiangah missionary sem hi. University a kah hun lai a kipanin khamangthang a vei khinsa hi aa, gammial nasep kum khat a sep khit ciangin Lai Siangtho sang hong kah hi. 1908 kum in B.D. degree ngah hi. 1908 kum mahin Northern Baptist kikhoppi Oklahoma khua ah tung aa, amah zong pawisim in pai hi. Gamdang thuhilh ding a puakpawl (Baptist Mission Society)te President pa Dr. Haggard in J.H. Cope kiang ah “Kawlgam khamtung (Chin Hills) ah na pai ding hi” a ci hi. Cope in Chin Hills kicihna mun za ngei nailo ahih manin, “Koi mun hi peuhmah hiam? Gamlim sungah na zong dih in,” ci-in a lawmnu sikkhau sat hi. A lawmnu in zong “ka punote khat in Gamtawh kisai laibu (Gezetter) nei in tua sung hong en ning, tuakhit ciangin sikkhau hong sat ning” ci hi. Tua laibu a et ciangin “Kawlgam nitumnalam, gam mong khat, kuamah a ukzawhnai loh (Unadministrated) gam khat kici hi” ci- in a zing ciang sikkhau thuk kik hi. J.H. Cope leh a lawmnu Elizabeth Caldwell 1908 kum September kha ni 3 ni in hong kiteng uh hi. Zogam khuavak puak dingin September kha 30 ni-in Boston khua pan tembaw tuangin hong dingkhia pah uhhi.

Cope topa Kawlgam hong paiding ciangin a pawlpi (First Baptist Church, German Town, Philadelphia)-te kam vaikhakna hong nei hi. Tua a vaikhak kammal pen “Tu-in kei Pasian thu a za nailo Kawlgam saklam Zomite lakah khuavak puak dingin va pai ding hi’ng, Cidam in kong ciahkik ngeingei leh ka min hong khel un” ci hi. Missionary sem dingin hong kuankhia pah a December 21, 1908 ni-in Haka khua hong tung hi. Carson topa pen April kha sungin na si khin ahih manin Carson tonu leh Dr. East-te tawh tawlkhat sung Haka ah Pasian’ nasepna (Gupna thugenna) leh Zo pausinna hong nei hi. Khamtung gam leitaw lam, Haka phualpi ah ah Dr.Hjalmar East in hong sem in, leilu lam Tedim ah Missionary phualthak sat dingin Cope-te innkuan hong dingkhia aa, November 1, 1910 ni-in Tedim hong tung uhhi. Tua Tedim hong tunni pen Tedim gam adingin khuavak tanni, Nisuahni, Suahtak ni cih ding himawk hi. Banghang hiam cih leh Pasian thu a thei nai lo, minam picing khat hih nading a kisam ahi Lai kineilo, khuamialpi lak a om nuntak khuasak zia bangmah a thei nailo Tedimte lakah nasep a kipat ni hipah hi. Hong tunni pan a kipan in pausinna leh gupna thu genna nei pah ngelhngelh hi. Pasian in thupha pia in a nini in Pasian thu-um kibehlap toto sak ahih manin 1913 kum ciangin Tedim gamah mi 91 tuiphum hi.

3. Zolai Hong Bawlsakpa Hi: 1885 kumin Mangkang kumpi in Kawlgam buppi a lakkhit, 1891 kum ciangin Zagam zong hong lato zo uhhi. Gam ukna phualpi pen Haka khua ah hong phut uhhi. Surgeon Major A.E. Newland in Haka khua ah nasem in om a Haka numei melhoih mahmah khat tenpih hi. Haka pau hong sinpah in “A Practical Handbook of the languge of the Lais as Spoken by the Kakas” cih laibu khat bawl in 1897 kum in hawmkhia hi. Mangkam leh Hakha pau Dictionary bu masa penpen hi ci-in kiciamteh hi. Sangmang A. Carson in “Biakna thu hilh theih nangin Lai hilh masak ding kisam” cih thu hong mupah in Yangon A.B.M phualpite thukimna tawh piangthaksa Kayin sia pawlkhat Zogam ah hong sam to in Zomite Kawllai tawh laihilh hong kipan uhhi. 1900 kum in Sia San Win in Haka khua sang naupang 7 tawh sang neu khat hong (Phuan) in sang masapen hipah hi. Rev. J.H. Cope in lailam siam (linguists) thum hong tonpih in Newland leh Carson-te maban hong zomto in Haka leh Matupi gam a zat ding “Lai”, Falam gam adingin “Laizo”, leh Tedim gam a zat ding “Tedim lai” hong bawlkhia hi.Tua bang in hong hanciamna sung panin 1913 kum ciangin Zolai Simbu khat hong bawlkhia zo hi. Khuakhal sangkhak sungin nitak sang (night Class) in sinsak zel hi. Ama bawlsa laigelhzia, lai ngeina (orthography) a kip nadingin hanciam tak in kum 30 sung bang Cope topa mahmah in hong puah toto a tuni dong ih zat Zolai ahi hi.

4. Lai Siangtho leh Labu Zolai in Hong Teisakpa Hi: Missionary sep kawm leh khuan ciah hun nangawn in tawlnga vetlo a Cope topa nasep thupi mahmah khat in laitei (Translation) nasep ahi hi. Khualzin hun, khuan ciah hun sungin zong annek leh ihmut kikal longal in Zo Lai Siangtho leh Labu tei ngelhngelh hi. Tua kawm mahin Sang Laibu, Khrisitan Biakna lai, Tedim Thukizakna Lai cihte tatsat lo-in bawllai tazen hi. Lai Siangtho I neihcil pen Matthew hi a 1915 kumin Cope topa’n hong teisak ahi hi. Tuabangin tawlnga man lo in laitei nasep hong semsem in Thu Ciamthak (New Testament) 1932 kumin zo hi. Piancilna leh Paikhiatna zong teikhin zo a a laidal (manuscript) in om hi ci-in kiciamteh hi. 1914 kum in dawng 20 val a pha Labu bawl in, 1918 kum in la dawng 101 a pha labu khat teikhin hi. 1923 kum in dawng 283 a pha labu leh 1927 kum in kawng 300 a pha labu bawl hi ci-in kiciamteh hi. Zomite ading in Laibu nam 36 gelh hi ci-in a kiciaptehna tampi om hi.

5. Zogam Buppi Sang Ukpipa Hi: Haka khua hong tunphet in Carson tonu tawh sangsia sem hi. Khualzin hat in thugen a siam banah lailam kivalua ahih manin Mangkang kumpi in 1925 kumin Khamtung gambup sang Ukpipa (Honrrary Inspector of Schools) tavuan / za pia hi. Khasum ngah lo hi. Tua kumpite sang a zat ding laibu khempeuh bawlsak hi. Tuabangin khamtung gambup sang ukpipa tavuan a let manin “Sangmangpa” cih min a ngah ahi hi. Cope topa in Pasian thugen, Lai tei/let nasepte a sepnate leh Sang laisimbu tampi hong bawlsaknate banah in leitung sangte khempeuh ah sangukpi a sepna hangin Mangkang missionary-te khempeuh in zong ‘sangmangpa’ cih min ngahlawh uhhi.

6. Sum le Pai tawh Zong Zogam Hong Vaan Hi: Khamtung gambup sang ukpipa a sepna hangin Mangkang kumpi in Khualzin nading in a piak (T.A) Rs. 700/- ngah hi. Tua sung panin Tedim thu kizakna lai hawmkhia hi. Tua bek thamlo in I gam le i lei kepcing theih nading leh guahtui mantak in i ngah nadingin kumpi Singhalh (Cuvuai) hong bawlsak hi. Hi cuvuai hong bawlsakna hang in Yangon Governor-pa in pahtawina sum Rs.2000/- pia hi. Tua sumte tawh nitak sang hong phuan in lai hilhna leh sia cialna in zanglai zensam hi. Pilna siamna leh thagui thatang bek thamlo a sum leh a paai tawh Zomite adingin na hong sem hi.

7. Doctor Divinity Kipia: Khamtungmite adingin pilna siamna, sum le paai, thagui thatang tawh mipil thum nasep (Translator, Missionary/Preacher, Educator) a sepzawhna hangin June 10, 1935 ni-in New York, Colgate University panin Cope topa Honorary Degree of Doctor of Divinity (D.D) kipia hi. Cope topa Doctor a kipiak laitak in tua University a Dean-pa in hibangin gen hi. “Kuhkal tak in nasepna leh lungkia ngei lo a hanciamna tawh khamtung mite kam nam 40 val pen nam 4 in gawmtuahsak hi. Laigelhzia ngina kip bawlsak a, Sang laisimbu bawlsak hi. Ham namtampi tawh labu bawl a, kam nam khat tawh Lai Siangtho thak (Tedim Lai Siangtho) letkhia hi. Pau nam tuamtuam tampi tawh Lai Siangtho thak sung mun tampi letkhia hi,” ci-in mipite mai-ah genkhia hi.

8. A Nuntakna Ni Hong Tumta: 1938 kum April kha pawlin Khanglam, Kawlgam gamgi neh tengah thuhilhsia phengvak pawlkhatte hangin thu nawngkaina tampi om ahih manin J.H.Cope leh Col. Burne-te tua thu vaan dingin va zinkhia uhhi. Hih a khualzin hunsung uh guahzu a, lampi haksa hi. Lampi ah guahthuak in kawt gawp uhhi. J.H.Cope in gilsan natna leh nattun natna hong ngah sawnsawn ahih manin sakol tung tuangin khualgamlapi panin hong ciah hi. Hakha myone Sulkhua a tun uh ciangin sakol tung tuangzo nawn lo aa, tua pan Rev. Sang Fen tai 50 val bang a gamla Haka khua ah thuko dingin a paisuak vingveng hi. Haka khua panin a hithei bangbang in siavuante tawh kithuah in va dawn kik uhhi. Cope topa gimluata ahih manin taal in kizawng aa Haka hong tun uhhi.Hih hun in Cope topa gim mahmah ta hi. Haka panin Tedim a om Cope tonu sikkhau sat uh aa, Cope tonu in sikkhau a ngahphet in vuandokpa Thomson tawh a zing ciangin hong delhpah uhhi. Falam gun lei a tun ciangun J.H. Cope June 11, 1938 ni 5:00 a.m. hunin Cope topa nuntakna nite hong tumta cihna thu lai ngah uhhi. Tua lai Cope tonu in a sim khit phetin thum ding, mau ding, kap ning ci lo-in, “Mi thum nasep a sem a gim theilo tawh a kibang mi khat nuntakna beita hi.” a cih khit ciangin Haka a om tapidaw-te’n limtak na vui un ci –in vaikha aa, Tedim ah nasep mabante sem dingin hong kileh kikpah vingveng hi. Haka biakinnpi gei Rev.A.E.Carson kivuina han kiangah June 12, 1938 ni-in kivui hi.Tua sihvuina mun ah Dr. Strait makai in tualai ah Strait in hibangin gen hi. “Pasian thuhilh sangmang khat hihna tawh Dr. Cope in Topa ading nasepna ah ama’ khangualte sangin kipia zozaw hi. Ahih hangin hih thupen ama thu a telmahmahte bek in phawk a, ama pumpi a kipiakna hangin bangmah kisuangtak ngeilo-in nungta hi. Ama ngaihsutna in a biak Pasian adingin zatkhiat ding leh ama pumpi mahmah kipumpiak ding ahi hi. Ama lawmte leh amah a theite in amah pen a tawntung in phawk a, mi pawlhuai mahmah, a migi mahmah leh a lungduai mahmah khat in ciamteh uh hi. A biak Topa’ nuntakna bangin amah in thuhoih sem dingin hong kipia hi” ci hi. Hibang in a missionary a seppihte in zong ama nasep zawhnate lamdangsa phialmawk uhhi.

9. Cope Topa Kivui Ni Kumpi Laan A Laizang ah Kikhai: Cope topa sihvui ni-in Haka khua ah Naylor mangpa in Dr.Cope zahtakna in Haka a kumpi zumte khempeuh khaksak a kumpi laante khempeuh zong (Half mast) laankhuam lang bekah khaisak in supna, dahna lianpite kilangh sak hi. Pasian’ nasem khat a sih manin kumpi-in a laante a laizang ciangah khai-in kumpi zumte kikhak a, dahna a kilat sak pen khamtung gamah a masapen leh amah bek hiding hi.

10. Cope tonu’ Kam Vaikhakna Hun: Cope tonu in a pasal tawh a sep mabante a sep khit ciangin a ciah ding hong kulta hi. Tonzang a Rev. Vial Nang vaikhak in July 18, 1938 ni-in Tedim Biakinnpi sungah hun nunungpen mangpha khakna biak kikhop bawl khawm uhhi. Sia Vial Nang thugen dingin kithawi a Cope tonu a ciah ding a ngaihsut ciangin dahin lunglen huailua mahmah ahih manin a khitui tak ngelhngel thapai in thu gen thei phalo hi. A nunung ciangin Cope tonu in thugen in a khitui luang ngelhngelh na pi’n a thugen themcik zong hoi lo-in hihbangin gen hi. “Kei a ciah dingin hong kisamta hi. Banghang hiam cih leh kei ka ciah kei leh Sangmang a thak hong pai lo ding hi. Tua ahih manin a manlang theithei in ka ciah ding kisam hi. Lungkham kei un, Topa’n hong kem ding hi” ci hi. Tonu leh pawlpi mite hun nunung kamvaikhakna a man ciangun Cope tonu pusuak in khuangzang mual (U Suan Khan Kham’te inn mai) ciang thu-ummite’n kha-in khut kilen in kap kawmkawm mahun lunglen khuangaihna tampi tawh mangpha kikhak uhhi.

11. Cope Topa Hong Zat Ni le khate: Cope topa khamtung gam hong tunzawh thum vei a khuan va ciah hi. Khamtung gam sung a om hun sung khempeuh Kum 25 leh kha 7 (Ni 9419) sawt hi. A khuan ciah hunteng ni 1345 sawt hi. America gam pan hong dinkhiat a kipan a sih dong kum 29 leh kha 7 sawt hi. Tua a khuanciah hun sungin zong tawlnga hithiat tuan lo in Lailet (Translator) nasepte semkawm veve hi.

12. Cope topa leh Tulai Zomite Dinmun: Cope topa hong pailo hizen leh Zomite tulai khuahun luanzia in hong taisan in mite nungah a om denkeei dingte ihi hi. Khua hun paizia manlanna tawh kizui in Mipilte in min tuamtuam na vawh uh aa, The age of Knowledge ci-in pilna hun ci-hi. Tuabangin min a kivawh zah khat in Zomite zong pilna kihanciam in siingdang eng lo, tanbang kim in a ki-om hita hi.

Tua bek tham lo in leitung khantohna tawh kizui in mindang khat kivawhna omlai aa The age of Globalization ci-in tua hun sungah khantohna tampi om in siatna lam zong tampi mah khang hi. Khantohna manlang mahmah in na hoih tampi a khantoh mahbang in siatnate zong tampi khangto hi. Tuabangin siatna leh phatna tampi khangto in Leitung a kalsuan laitak in a hoihte zuithei in siatnate i pelh theihna zong Cope topa hong vawh khaici hang hitazen hi. Zomite in khantohna delhtum in Kiim le paam ah siattheihna leh natna tuamtuamte in hong umcih ahihna thu kiphawk aa AIDS/HIV cihbangin a dam theilo natnate hong laang mahmah hangin Pasian thu in hong kem hi. Nupa sung, khualzinna, a tuamtuamte ah kikep siam ding kihanciam in Lai Siangtho tawh kituakin I nuntakna pen I ngah khak Cope topa khaici hang ahi hi.

Khantohna tawh kizui in mite khuaneu panin khuapi liante ah kizuan ngeingai ahih manin tuhun pen The age of Urbanization ci-in min vawhna zong na nei uhhi. Hitakpi hi. Khuano sung sangin khuapi sungah pilna, sumzonna, khantohna, thumuhnate omzaw ahih manin khuapi kizuan ngeingai himawk hi. Ahi thei zah in khuapi sung zuat ding kihanciam keei hi. Khuapi sung zuatna hangin midangte tawh pilna, neihna, khuamuhnate hong kikim theita ahih manin I hamphatna lianpi ahi hi.

Hih leitung pen Upna tuamtuam neite tenkhop ngeingaina leitung ahih manin mipilte in leitung min na vawh uh aa Pluralistic World na ci uhhi. Hilua hi. I kiim le paam ah Buddist-te, Hindu-te leh Pasian thu um lo mitampi tawh i teng khawm ngeingai hi. Amau upnate sung pan a hoihte laksak in ei Khristian-te upna I hawpsawn ding Cope topa hong nusiat khaici hoih khat ahi hi. Cope topa hong puak Pasian thu in ei Khristian-te bek lo in upna kibang lo midangte tawh zong hong kilem sak hi. Tua upna tuamtuam a neite tawh I tenkhopna hih leitungah Cope topa hong puak Pasian thu khahsuah lo-in ih nuntak pih ding leh tua thu manpha a san theih nading un eite tavuan lianpi khat hita leuleu hi.

Tuate banah I.T. (The age of Information & Technology) hun ci-in thu kizakna malang mahmah ahih manin leitung buppi nangawn khuatano khat (Global village) ciziau hi. Leimong khat a thupiang pen leimong khat pan a pianhun mah in kiza ziau hi. Ei Zomite zong muntuam gamtuam ah kithehthang in ih om hangin pianna Zogam sunga omkhawm mah tawh kibang lelmawk hi. Sun le zan, ut hunhun in thu kizakna I nei thei lel hi. Nidang in internet, email, Gtalk ci-in mite gengen I zakzak pen tu-in eite’n nuamtak in I zangh zihziah theita hi. Tuabangin muntuam gamtuam ah I omna panin khuano khat sunga tengkhawm bangin ih omna leh pumpi kigamlat hangin lungsim hong gawmtuah in khuatano khat sungah tengkhawm bangin hong gawmtuah Cope topa hizen hi.

13. Cope Centennial Jubilee Leh Zomite: Tedim mite bek hilo, Zogam bup adingin a nuntakna, a pilna hong kipiakna hangin Zomite hiciang dinmun a tung thei ih hihi. “Cope topate nupa hong pai lo hizenzen leh Zomite bangci dinmun ciang ah ih om lai zen tam?” A beisa hunin Cope Jubilee tawh kisai Tuiphum Pawlpite in 1985 kum in Rev. J.H. Cope Diamond Jubilee bawl uhhi.1999 kum ciangin Cope Diamond Jubilee mah kibawl kik khin hi. Tua hi-in Cope Centennial Jubilee zong Tuiphumte bek in bawl ding maw? Bawl zenzen lo ee, Cope topa pen Tuiphumte bek pia peuhmah loding hi hangh. Cope topa hong puak Lungdamna thu (Pasian thu), Cope topa hong phuat sak Zolai, Cope topa hong teisak Zolai Siangtho, Zo Labute pen Zomi buppi, Pasian thu a sang peuhmah leh Zolai a zangh khempeuh ii pawi ahih manin Zomi buppi ii khaam ding pawipi ahi hi. Tua Cope Centennial Jubilee bawl nading tawh kisai in a hunte hong toi mahmah ahih manin kum thum sung tha thak lakna ding thu bulphuh 3 kinei hi. Tuate Zomi bupin ki-apna, thungetna leh thuhilhnate ah zangh tek le’ng ih Zogam hong cidam in Zomite khantoh nading leh Zomite thupha ngahna hong suak taktak ding hi cihna tawh 2008 a dingin “Pasian aw, Na nasepna adingin hong siansuah in” (Joel 2:16-17), 2009 adingin “Pasian aw, acitak nasem dingin hong bawl in” (Late 40:11) cih leh 2010 adingin “Pasian’ zat Minam: Pasian aw, na deihna a tun nadingin vaang hong guan in.” (Pai.19:5-6; I Pet.2:9) cihte ahi hi. Hih thubulphuh thumte thungetna leh ih pawlpi tek ah thuhilhnate ah zang kiim tek le’ng ih Zogam leh Zomite adingin Pasian in a lamdang khat teitei hong pia takpi ding hi. Tua ahih manin 2010 ciang i khaam ding Cope Centennial pawipi pen Zomi bup Lungdamkoh Pawipi cihna zong himawk hi. Tua pawipi hangin Pasian in ih gam le lei, ih minam adingin damna leh thupha ngahna hong hisak pelmawh / hamtang ding hi.


Thu Khupna: Leitungah minam picing khat ih suak nadingin Lai kician neih ding kisam hi. Rev. Dr. Hre Kio genna ah “Leitung ah Kha thum hal in minam khatta manthang hi. Banghang hiam cih leh Lai a neihloh man uhhi” ci hi. Ih Kha a mangthang ding kimlai Cope topate nupa hangin Ih Kha bek tham lo-in ih minam mangthang lo hi. Kamdang khat in gen le’ng Zomite a mangthang lodingin hong khoipa leh hong khansuahpa pen Cope topa ahi hi. Tuabang Sangmang ih ngahkhak manin zong ih hamphatna lianpi khat ahi hi. Zogam ah Cope topa nasepnate ih ngaihsut ciangin lamdang liang hi. Pasian in Zomite adingin a tuam vilvel a hong piak Sangmangpa ahi hi. Tua ahih manin Cope Centennial Jubilee bawl dingin ih kithawi laitak in Pawlpi lungsim, beh lungsim, nam lungsimte panin minam lungsim ah kalsuan to-in 2010 November 4 -7 ni sungteng sim le maal, sak le khang, gam sung gam pua leh tui lu tuitaw pan kikaikhawm henhan in Kum 100 pawipi Tedim khuapi ah a muak khawmtek dingin hanciam ni…

Source: Sian Tongluan Enterainment (https://siantongluandotnet.wordpress.com/2014/04/13/cope-topa-tangthu/)

A 3 Veina GZA Khawmpi ah deih ngetna

A 3 Veina GZA Khawmpi ah deih ngetna :   

Zomi Congress for Democracy, Global Zomi Alliance, Tedim Association, Zomi Youth Association leh ZOMI kipawlna tuamtuam makaite tung lunggulhna lianpi khat kohna : 

                                                                                             
 A 3 Veina GZA Khawmpi ah deih ngetna :   
Zomi Congress for Democracy, Global Zomi Alliance,Tedim Association, Zomi Youth Association leh ZOMI kipawlna tuamtuam makaite tung lunggulhna lianpi khat kohna : 


1.    Pu Cin Sian Thang                    
           Member of Parliament, 
           Zomi Congress for Democracy (ZCD) Makaipi, 

2.     Rev Dr, Pau Khan En,  Global Zomi Alliance Makaipi,

3.     Prof. Dr C.Thang Za Tuan, Tedim Association Makaipi, 

4.     Zomi Youth Association tuamtuam leh adang Zomi kipawlna Makaipite, 

MRTV channel athak nga ki beklap ding aa company tuamtuamin ong hong ding cih thu ka zak ciangin ei Zomi Program peuhmah hoihtak leh nasia takin i neih zawh nading Zomi kipawlna makaiteng ong kikumin nong vaihawm nading uh lunggulhna lianpi tawh kong thuum nuam hi.( Hih chanel thak nga a kihon beh kei leh zong hih veve ding hi hang.)

1958 aa kipan Burma Broadcasting Service, BBS Radio Progam ah Falampau ( Laizo pau) tawh i neih ban ah tu-in MRTV Program sung ah kizomin Falam pau i nei aa lungdam huai hi. A taktakin Laizo pau azang mi pen tam het lo hi. Falam gam sung ah mi pop. 50,000 kiim bang hi bek ding hi. Minam-kee tampi om uh aa, Zangiat, Ngawn, Tlaisun, Khualsim, Zahau cihte hi-in, tua sung ah Tlaisunte pau leh Laizo pau kibang vet lo (ki thei lo) uh hi. Khualsimte pau zong amau bekin thei uh hi. Lumbang(Zangiat-te) leh Parte tai lang ki gamla bek napi ki thei ngiat lo uh hi. Laizo pau pen nidang aa sangkah ngei leh sumbawl khualzinzinte, kumpi nasemte cihbang bekin thei uh aa, khuata sung aa koimah pha ngei lo, numei naupangte-in zangh lo uh hi. 

Haka lamte tawmkhatin Laizo pau thei saam uh aa, atamzaw tu aa khang thakte-in thei nawn lo uh hi. Tua mah bangin Tedim lam panin nidangin Falam ah kumpi nasem leh sang akah ngeite bekin Laizo pau thei uh aa, tuate-in ong nusia khin ta uh hi. Tu aa khangnote-in ki thei lo hi. 

Haka gam sung ah Zotung, Zophei, Mara, Senthang, Lautu cihbangin minam zui-in pau tuamtuam om aa, khat leh khat kibang lo-in ki thei lo uh hi. Nidangin, sang ah Haka pau kisin aa, biak inn ah zong Haka laisiangtho leh labu zang uh hi. 

Ahih hangin U Ne Win hun ciangin, Haka/ Matupi /Thantlang gam sung aa om Zotung, Zophei, Mara, Senthang leh Lautute-in Haka lai sang ah kisin sak lo ahih baan ah, labu leh laisiangtho amau pau tekin nei uh ahih ciangin  tu’n kum 30 gual pan anuaisiah tengin Haka pau thei nawn lo uh hi. Hih atung aa Haka pau athei nawn lo minamte pen Haka gam ii mi 70% val bang hi ding hi. 

Asawt vei nai lo-in MRTV ah Mindat pau-in program ong suak ta hi. Mindat gam zong minam-kee tuamtuam vive om uh aa, Cho (Kho), Moon, Mdai, M’kong  cih bangin nam khat leh khat pau ki lamdang-in ki thei lo uh hi. MRTV pan aa Mindat pau kizang, Cho(K’ho) pau pen Mindat gam aa om mi 30% bang bek ii pau hi ding hi. 

Ei Tedim leh Tonzang gam Cikha khua khung pan Bamboo Camp ciang i pau  avekin kibang khin aa, Pasian ong piak thupha lianpi khat ahi hi. Dim, Khuano, Paite, Saizang, Sihzang, Teizang, Zo, i vekpi-in awkaih tawm ki lamdang bek hi aa, i ki thei kim hi. Tua ahih manin, “kamphen kul lo “ i kici hi. Falam gam sung aa om Ngawn minamte pau nangawn tawh zong tampi kibang lai hi.  Chin State sung leh Kawl zaang, Tamu dong, Mandalay leh Zangkong aa om, Khamtungmi khempeuh sung ah mi atampenpen zat kampau pen Zopau ahi hi. Mimal-in 120,000 val pha hi. Tua ban ah India gam ah Zopau a zang 200,000 bang om lai hi.

Tua bangin mi atampenpenin azat Tedim Zopau MRTV program sung ah tuni dong a-om nai loh lai pen a ki ngaihsun zo lo, alamdang mahmah thu khat ahi hi. Bang hangin tu dong hih bangin i koih mawk hiam? Mi atam penpen, Pasianin pilna lam, sum leh pai lam, kumpi nasepna lam, galkap sung ah min leh za, gam makai cih bangin atampen mun tuamtuam ah thupha ong piak ngiat minam hi napi hang, hih i kinlo-natna, (thuakzawh hanta) in i khantohna adingin kimanna nei lo bek tham lo-in i maa ong daal, ong khak ahi hi.  

Tudong mah Pasianin ong it, ong kamvak, spoon-fed in om-in, ei ngaihsut tawm leh hanciamna zang lo-in i om ngiungeu lai ding hiam? ngaihsut huai kasa hi. Radio khawng TV program sung khawng ah ei pau om takei leh phamawh asa zo nai mahmah lo Zomite-in athak aa i phawk ding deih huai kasa hi. Hih pen athupi mahmah leh alauhuai mahmah thu khat ahi hi.(A lauhuaina thu hih lai ah kikum kei ni)  

 Ngaihsun pha mahmah dih ni. Midangte khat pepeuh pau kibang ei zah pha peuhmah leh Radio, MRTV program ah hun asaupenpen nei hamtang ding uh hi. Ei sang aa a tawmzaw thamtham te’n  tun Radio leh MRTV ah program nei ta uh aa a zum mahmahin zong maizumhuai lua ta hi. A mau aa sut ding i hi kei hi. Amau neih hoih isa aa i lungdam pih hi. E’n zong i neih loh phamawh ta hi. Hun hoih tampi in ong kheng khin ahih hangin zekai nai lo hi. 

Zopau pen, Myamyo Defence College ah galkap htauh-hlan-ye, MI -te-in i paute limtak akan khit uh ciangin Zopau thupipen ahihna mu-in kisin sak ngiat hi. Sagaing ywathitgyiTaingyintha Phwenhphioye Theihpan sang ah zong kum 50 val pek aa kipan tuni dong kisin hi. Tua ahih ciangin, bang ngak lai ding i hi hiam? Kumpi-in Zopau thupi sa aa hih bang sang thupite ah kisin sak zawzen ahih ciangin Radio/MRTV program peuhmah ah ei pau i suah sak ding bang zahin thupi cih muan leh suan Zomi makaite-in nong ngaihsut ding uh ka lunggulhna kong ko hi.

Tua ahih ciangin Zomite-in nu leh pa-aa kong neih uh ZCD, GZA,TA, ZYA makaite-in i minam aading aa thupi mahmah hih thu, khatvei ong tu khawmin ong kikum peuhmah le uh cin ci-in lunggulhna lianpi leh veina lianpi tawh kong thuum nuam hi. No lo adang Zomi makai om lo hi. No nong sep kei uh leh nidang ciangin khangthakte mawhsakna i thuak teekteek ding hi. Athu ala ong kanin, tu mahmahin announcers / news readers ding nungak-tangval navak, atei zong kholin training i kipat ding leh akisam dingte khempeuh nong vaihawm nading uh lunggulhin muanna lianpi tawh kong ngen hi.

Deihsakna takpi tawh,

James Suan Za Dong
Sydney, Australia

Happy Zomi Thanksgiving Day

★★★ Happy Zomi Thanksgiving Day★★★

2005 kum pan Zomi Christian Alliance ci-in makaite in hong pan uh a, November Nipi Nunung ni, Zomi Bup Lungdamkoh Ni(Zomi Thanksgivng Day) hong pat uh tu-in kum 12 hong cing ta hi.

India,Canada,Greeks,Romans,China,Jewish,Egyptians, British,Isles,Croatia,Germany, Brazil, Ghana, Nigeria le Korea hih gam hih mite in zong aituam(special) in Thanksgiving Day na neitek uha, amaute mahbangin Zomite'n zong Thanksgiving Day nei ihimanin minam picing gina hong hisak TOPA tung i lungdamna lian hi.

Nung kum 2015 kumin Chicago Area teng samin Zomi Thanksgiving Day bawlin, lungdamna piakkhiatna tawh kilakin $480 kangah uh hi. Singgial khuanawl zampi lamka ah tawlngakna/tuilakna(Rest Area) adingin ka seh uh hi.

2016 Lungdamkoh Ni ah makaite geelsakna ombangin sumpi, lungdamkohna piakkhiatna tawh lakin i ngahte ZYA panpihna i zattek ding kihanthawn phapha nuam hi hang.

Happy Zomi Thanksgiving Day!

Lungdam.

Pil Mung
Chicago

Saturday, November 26, 2016

TUKHANG ADING  ZOMI

TUKHANG ADING  ZOMI - BY: DR. DO SUAN MUNG
Written by Khampeek: 25 November 2016


Abraham Lincoln cih mah bangin hatlo ta le nungkik ngeilo ding hi. Hih GZA pen Global i cihmah bangin Zomi kici khempeuh i neihsa hi a, ahoih leh ei a, a hoih kei le zong ei a mah ahi hi. Daw Aung San Suu Kyi gen mah bangin," Khantoh na i cih pen i lungsim mahmah khantoh masak kul" ci hi. Tua hi a i lungsim ngaihsutna sang sakin, Pasian mahmah No.(1) ah koih ding thupi penpen hi.


Biakinn sungah lasa ding baikinn tawh kisai hamciam ding hilo in, I nasepnate hawmthawh huailo hi. Biakinn pualam ah I nuntakzia cih tuni taak a dingin a kigennuam hi hang. A kisap leh khatveivei nakam zangh in ci hi. Eite in I kam tawh teci pang hihang. I Tapidaw nuntakna I cihcih Biakinn sung bek ah Pasian it-te hiloin, I nisim nuntakna ah Pasian minthanna dingin ki-ap thak ni.

(2) Minam Veii-in, Tawisang Ding:

I minam veina khanto semsem ni. Abeisa hun lai in, minam itna pen silehsa vai-in kingaihsun kha hi. Jesus in a mipih Jews mite na it hi. Jews ten a na san lohteh ei Gentle mite in Pasian thu a kizaklawh hi ci-in Laisiangtho in gen hi. I gam i it kei leh Pasian eitung lungkim lozaw dinghi. Minam it ding cih ciangin, Minam tam mahmah Pasian in eiteng Zomi ding a hong bawl sese cihna hi. I Zomi hihna angtang pihin, zumpih le imcip sawmse keini! Nang kua minam hong kicih leh Zomi mah hing cilel in. Mimai vai ah maimial pian hihang. Zomite Pasian mai ah namneu hilo hihang. Korea ,Japan te sangin I thupi maizaw tam ci-ing. Banghang hiam cihleh Zomi te-in Pasian thu tamsang pen hihang. Zomi te zanghin leitungbup ah Paisan minthang hi. Kiphat saknang hilo angtang nang’ hi. Tua manin i minam zumpih loin lungdam koko ni.

(3) Kipumkhatna Hanciam Zawlai Ding:

Khat leh khat zong milak ah ki-en kikhual in kihuh/ kipanpih ding hi hang. Zomi leh Zogam aa ding nikhat in khatvei ta thungetna nei ni. I thupha ngah ding I awklai takhi ci hi. Khat kia ginatna le hanciamna bek tawh minam vai kihawm zolo ding hi. Minam vai pen kipumkhatna bek tawh vaihawm ni. Kipumkhatna ding i kibatnate ultungsak ding, I kibatloh nate neuseek ding hi hang. Ei Pasian thu-um te’n thumgawm Pasian umte hihang.

(4) Pilna Thupisak Ding:

Zomi te’n mailam ah pilna thupi sading hihang. Tulai dinmun ah sum thupi a sa zaw pawl hihang. Ei Zomi te’n pilna deihlo in Degree sangpipi deih hihang. Khangthakte in Law leh Political Science lam naakpi takin sinding hi hang. Siavuan kicingta hihang. En I gamah bang mah pianglo ci in koko hihang. I leitang te-in " Zomite aw, hailua ut teh nang nong bawlsiat hizaw hi ing" hongci ding hi.

(5) Thumann Ding:

I Pu i pate thuman citaak uh hi. Carson in hih Zomi te pen akim apam a mite tawh kibanglo in thuman hi ci in gen hi. I thumanna pen haina sakha mawk kei ni. Thuman leng a guallel ding tawh kibang a, ahih hangin a tawpna ah kigualzo veve hi. Zawtah bangin thuman in citaak minamte hih sawm ding hi hang. Thumaanna in minam le gam tawisang hi.

(6) Hanciam Thanuam Ding:

Zomite pen i pu i pa te thanuam mahmah na pi'n, tuhun khangthakte thadah hi hang. Sepmel neilo a vakvak tam lua i hih manin, tua-in siatna hong tun bek tham loin, i khantoh zah ding kikhangtolo, khua kimulo hi. Ni khatin laibu khat sim sawm in la, na hoih khat teitei sem hamtang ding hi hang. Mipilte in,gualzawh nading hanciamna 98% pilna 2% hi ci hi. Tua manin leitung ah mipil, mihau i cihte pen a hanciam tantanna tungtawn pan hizaw hi.

(7) Cingh / Hawmsawn Ding:

Zomi te a cingte hong kicihna ding hanciam ni. Mite muhna ah a cilte hau ding tawh kibang hi. A hih hang Laisiangtho in a cingte hauzaw semsem hi ci hi. Litung khangkhat dam sungin midangte ading nuntakna le piakkhiatna or ciitna/ Hopsawnna pen a manpha penpen nuntakna ahi hi. Kihuh kipanpih tuah minamte i hihna tukhang hunah a thukzaw in nuntakpih ding hi hang.

(8) Tupna le Ngimna Kician Nei Ding:

Leitungah a zawng pente sum neilote hilo in tupna neilote hi. Tupna nei ding hi hang. Tulaitak aa mi minthang te tupna nei in tua aa dingin hun kipia tintente mithupi suak uhhi. Mimal in zong tupna nei ding Zomi in zong tupna nei ding hi hang.

By: Rev. Dr. Do Suan Mung,(General Secretary- GZA)
Note: A (3) Veina GZA Khawmpi, Yangon ah a ni masa ni Rev. Dr. Do Suan Mung' Thugenna Tomkim kilakhia ahi hi.

Ref: Zingsol
Source: Tongsan
Posted: Tedim Tongdam